İslam medeniyeti Arap Yarımadası dışına çıkınca çeşitli medeniyetlerle karşılaştı.Bunlardan Kur′an ı Kerim’e uygun düşenleri aldı ve böylece İslam medeniyetinin temelinde ölçü olarak Kur′an oldu. İslam medeniyeti İslam’ı kabul eden ve etmeyen bütün milletlerin medeniyetinden yararlanarak çeşitli medeniyetlerin tesirinde kaldı. Ebu Cafer Mansur döneminde Yunan ve Helenistik döneme ait eserler Arapçaya çevrildi.Harun Reşit zamanında Urfa-Harran (avasım)ın fethinden sonra burada bulunan Yunan ve Bizans eserleri Arapçaya tercüme edildi.Memun zamanında Bizans’tan alınan eserler önce Süryaniceye ondan da Arapçaya tercüme edildi.Mutasın zamanında Hintli bir gezgin Hint-Sind adında bir astronomi kitabı Bağdat’a getirdi.Bu kitap Arapçaya tercüme edildi ve El Harizmi bu kitaptan yaralanarak kitaplar yazdı.Aynı gezgin birde matematik kitabı getirdi bu da Arapçaya tercüme edildi.Ebu Cafer Mansur döneminde İran’dan yaralanılarak vezirlik makamı oluşturuldu.Hz Ömer zamanında da Sasanilerden ve Bizans’tan yararlanılarak devlet teşkilatı oluşturuldu.Çin medeniyetinden kağıt pusula barut matbaa alındı.Yine İran’dan Kelile ve Dimne Bid Pai adlı edebiyat eserleri Arapça’ya çevrildi.Türklerden ise ordu konusunda etkilenildi.Görüldüğü gibi İslam medeniyeti çevre medeniyetlerinin hepsinden yaralanmıştır.
DEVLET YÖNETİMİ
İslam devleti hicretten sonra Medine’de kuruldu.Bu devletin başkanı Hz. Peygamberimizdi.Peygamberimiz devleti Medine Sözleşmesi ve Ayetler doğrultusunda yönetirdi.Peygamberimiz zamanındaki bu devlet gayet basitti ve üç beş katiple işler yürütülüyordu.Peygamberimizin vefatından sonra devlet ve din başkanı halife oldu. Halifeler de devleti idare ederken ölçü kanun olarak Kur′an’ı aldılar.
Hz Ebubekir
♦Halife ordu komutanlarına ve devlet memurlarına maaş bağladı.
♦Arap yarımadasını illere böldü ve valiler atadı.
Hz Ömer
♦Mali ve askeri divanlar (bakanlıklar) kurdu
♦Adli teşkilatı kurdu illere kadılar atadı.
♦İkta sistemini başlattı
♦Beytül Mal denen devlet hazinesini kurdu.
♦Devleti birimlere böldü geniş yetkili valiler atadı
♦Devlet kayıtlarını (arşiv) tuttu.
Emeviler
♦Eyalet sistemine geçildi
♦Halifelik babadan oğula geçmeye başladı.
♦Şurta adlı asayiş teşkilatı kuruldu.
♦Hisbe adlı zabıta teşkilatı kuruldu.
♦Divan-ı Berit adlı posta teşkilatı kuruldu
Abbasiler
♦Vezirlik makamını kurdular
♦İller küçültüldü
♦Divan-ı İnşa (yazı işleri) Divan-ı Mezalim (Adalet işleri) Divan-ı Arzülçeyş (askerlik işleri) Divan-ı Haraç (Mali işler) adı altında divanlar kuruldu.
♦İslam devletinin ilk başkenti Medine sonra Emevilerde Şam Abbasilerde Bağdat Endülüs’te ise Kurtuba idi.
♦İslam devlet yapısının oluşmasında büyük ölçüde Sasani ve Bizans etkili olmuştur.
ORDU
Peygamberimiz döneminde eli silah tutan herkes asker sayılırdı.Ordunun komutanı Peygamberimiz idi.Cihadın Müslümanlara farz olması onların savaşlara katılmalarını daha da kolaylaştırıyordu.Ayrıca ganimetten pay verilmesi de katılımda etkili olmuştur.Hz Ebubekir döneminde ordu komutanlarına ganimetin dışında maaş bağlandı.Orduda asıl düzenlemeyi Hz. Ömer yaptı.Askeri işlere bakan bir divan kuruldu.Fetihlerin ve savunmanın kolaylaştırılması için sınırlarda ve önemli yerlerde ordugahlar kuruldu.(Irakta Basra Küfe, İran’da Merv, Mısır Kahire’de Füstat, Suriye’de Şam Dımaşk Filistin’de Remle)
Şam valisi Muaviye ilk İslam donanmasını kurdu.Donanma komutanlarına Emirül Ma denildi.Donanmaya Emeviler gereken önemi verdiler ama Abbasiler vermediler.Emeviler zamanında Muaviye bir muhafız alayı kurdu. Abbasiler döneminde ise hassa ordusu Türklerden oluştu.Yine Abbasiler zamanında Bizans sınırında oluşturulan Avsım ve Irak’taki Samarra şehrine Türkler yerleştirildi. Abbasiler döneminde Türklerin orduda büyük bir ayrıcalığı vardı.
EKONOMİK HAYAT
Ekonominin temelinde tarım olup hayvancılık da önemli bir yer tutardı.Müslüman ülkelerin İpek ve Baharat yolu üzerinde olması ticarete de gereken önemin verilmesini sağlamıştır.Müslüman tüccarlar Kafkasya’dan Çin’e kadar ticaret yaptılar.Deniz ticareti de önemli yer tutardı.Bu ticaret sayesinde hem İslam yayıldı hem de gidilen yerlerin medeniyetinden yararlanıldı.Abbasiler döneminde sanayide de gelişmeler oldu.Dokuma, seramik, maden, şeker, cam, kağıt ürünleri iç piyasada tüketildikten sonra dışa ihraç edilirdi.
Devletin gelirleri arasında
♦Öşür: Müslümandan alına ürünün gelir vergisi
♦Haraç: Gayri müslimden alınan ürünün gelir vergisi
♦Cizye: Askerlik yapmayan gayri müslimden alınan vergi
♦Sadaka ve Zekat: Zenginden alınıp fakire verilen vergi
♦Ganimet
♦Hayvan vergisi
♦Tuzla, orman, maden, otlak vergisi
♦Gümrük gelirleri
SOSYAL YAŞAM
İslam dininde tüm insanlar eşit sayılırdı.Yöneten kesim yönetilen kesime adil davranmak zorundaydı.Bu Peygamber ve dört halife döneminde uygulandı.Emeviler bu geleneği bozdular halkı sınıflara ayardılar.Müslüman Araplar, mevali (Müslüman olup Arap olmayan), zımmiler(ehli kitap sahipleri), köleler. Köleler genelde müslüman olmayanlardan olurdu.Müslümanlığı tercih ederse azat olunurdu.
SANAT
İslam sanatının gelişmesinde üç önemli faktör rol oynadı.
♦Müslüman olan ülkenin eski kültürü
♦Bulunulan coğrafyanın eski kültürü
♦Bölgenin coğrafi, iklim şartları.
İşte bu faktörlerden dolayı İslam sanatı ve mimarisi çok farklılık gösterir.İslam mimarisi Emeviler döneminde kendine has eserler vermeye başladı.Yine bu dönemde Hıristiyan mimarisi ile baş edecek düzeye gelmiştir.İslamiyet’te resim ve heykeli putperestliği andırdığı için haram kılınmıştır.Bunun dışındaki bütün sanatlarda büyük ilerlemeler sağlanmıştır.Çinicilik oymacılık kakmacılık yazı sanatı vs Şiir ve edebiyat cahiliye dönemini hatırlattığı için ilk zamanlar biraz uzak duruldu.Emeviler döneminde tekrar bu alanda ilerlemeler kaydedildi.Arapça Kur′an dili olmasından dolayı ilmi eserlerin çoğu bu dille yazıldı ve bu dil ilim dili haline de geldi.İslam mimarisinin ilk örnekleri olarak da şunları sayabiliriz.Amr Bin As Camii, Keyravan Camii, Kübbetül Sahra Mescidül Aksa, Ummiye Camii, ElHamra Sarayı vb.
BİLİM VE EĞİTİM
İslamiyet’te ilimler iki alanda değerlendirilmiştirİslami ilimler: Fıkıh Tefsir Hadis Kelam Kıraat AkaideAkli ilimler: fen matematik tıp vsPeygamberimiz döneminde camiler birer eğitim yuvası idi.Peygamberimiz eğitime çok önem verirdi.Emeviler döneminde çocuklar için okul açıldı.Abbasiler ise Beytül Hikmelerde yüksek tahsil yaptırdılar.Ayrıca Kurtuba medreselerinin önemi de unutulmamalıdır.Birçok önemli ilim adamı yetişmiştir.
