Asya Hun İmparatorluğu

ASYA HUN İMPARATORLUĞU MÖ 1000 (220) MS 156-256
Göçlerden sonra Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.Orhun Selenga Irmakları çevresinde kurulmuştur.Bu devletin kuruluş tarihi bilinmemektedir. Tahmini olarak MÖ 1000-900 olarak değerlendirilmektedir.Hunlara ait ilk belge MÖ 318 yılına ait Çin kaynaklarında geçen bir ticaret sözleşmesidir.Bu belge Türk diploması hayatının ilk antlaşmasıdır.Bilinen ilk kağanları Teoman’dır. (MÖ 220-209) Teoman Türk boylarını itaat altına almıştır.Çin’e seferler düzenlemiş, Çin Seddi’nin yapılmasını sağlamıştır.MÖ 214 MÖ 209’da Mete tarafından öldürüldü.En parlak dönemlerini Mete zamanında yaşamışlardır.Tunguz ve Yüeçileri itaat altına aldı.Mete Hunları imparatorluk haline getirmiştir. Türk boylarını bir bayrak altında ilk defa topladı.Mete MÖ 197’de üç yıl Çin’e sefer düzenledi. Çin’i yenmesine rağmen orayı istila etmedi, onlarla anlaşma yaptı.Mete’nin böyle yapmasının sebebi kalabalık Çin nüfusu karşısında Türklerin asimle olmasını önlemekti.Mete böylece Çin’i vergiye bağlamış oldu.Mete ayrıca ticaret için de anlaşmaya razı olmuş ve anlaşmanın devamı içinde Çinli bir prensesle evlenmişti.Mete Çin’i bu şekilde kontrol etmek istiyordu.Fakat bu evlilik faydadan ziyade zarar getirmiş, devletin yıkılmasında etkili olmuştur.Türk Çin mücadelesinin temelinde yatan İpek yoludur.Mete zamanında kontrole giren yol MÖ 60 yılına kadar bu yol Hun kontrolünde kaldı.Mete onluk sistemle Türk ordusunun temelini atmış bu ölçü dünya ordularına da ölçü olmuştur.Mete zamanında ilk defa vatan ve millet düşüncesi doğmuştur.Mete askeri ve devlet yönetiminde ilk düzenlemeleri yaparak diğer kurulacak Türk devletlerine ölçü olmuştur.174 yılında ölünce başa Ki-ok geçti.Bunun zamanında işler kötü gitmeye başladı.Evlendiği Çinli prenses casusluk yaptı.MÖ 60 yılında ipek yolu Çin’in eline geçince Hunlar ekonomik yönden zayıfladı.MÖ 58 yılında Hohenyeh başa geldi ve kurtuluşu Çin’in himayesine girmekte gördü.Kardeşi Çi-çi buna karşı çıktı.İki kardeş itilafa düştüler ve devlet resmen doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. MÖ 58Hohanyeh güneye giderek Çin himayesine girdi.Batı Hunlara Çinliler baskı yapınca Aral ve Balkaş Gölü arasına geldiler.Çiçi’nin ölümünden sonra Batı Hunlar Çin’in hakimiyetine girdiler.48’de Doğu Hunlar kuzey ve güney olmak üzere bir daha bölündüler.Kuzey Hunlar 30 yıl Çinlilerle savaştılar.Kuzey hunlar 156 yılında Sienpilerin baskısı sonucu batıya göç ettiler. Güney Hunlar ise Sienpilerin baskısı sonucu 216’da ortadan kalktılar.
Bu devletin yıkılmasında
♦Boylar arası çekişmenin
♦Çin baskısı ve entrikaları
♦Çinli prenseslerin casusluk yapması
♦İpek Yolu’nun Çin’in eline geçmesi
♦Mete’den sonra gelenlerin yetersiz olması
♦Veraset sistemi etkili olmuştur.