DEVLET YÖNETİMİ
Uygurlara kadar göçebe yaşayan Türklerde toplumun en küçük birimi Oğuş(aile) denirdi.Oğuşların birleşmesinden Uruğlar (soy-oymak) meydana gelirdi.Uruğların birleşmesinden boy-bodlar meydana gelirdi.Boyların birleşmesinden Budun-Bodun (Millet)meydana gelirdi.Budunun başında kağan bulunurdu.Türklerin göçebe yaşamalarındaki unsurlardan biri de bağımsızlıklarına düşkün olmalarıdır.Buna idi-oksızlık derlerdi.Siyasi teşkilatın en üst kademesi il-el olup bu devlettir.Devletin başında kağan-şanyü-han-hakan-idi kut unvanın taşıyan yöneticiler bulunurdu.Kağanlar Tanrı tarafından bu görevin kendilerine verildiğini düşünürlerdi.Buna kut denilirdi ve babadan oğla geçerdi.Ülke hanedanın ortak malı sayılırdı.Bu da taht kavgalarına neden olurdu.Hükümdar eşine katun denirdi.Katun meclislere katılır, elçi kabullerinde bulunur hatta tek başına dahi elçi kabul edebilirdi.Yönetimi kolaylaştırabilmek için ülke yönetimi bazen ikiye bazen de üçe ayrılır.
Merkez-orta kağan otururdu.
Sol-doğu veliaht prens yönetirdi.
Sağ-batı prens yönetirdi.
Devlet yönetilirken anayasa töre-torü idi.Devlet idaresinde her yıl yapılan kurultay-toy-kengeşin büyük önemi vardı.
Ayrıca
İç buyruklar ( Saray İşleriyle ilgili bakan)
Tarkan (Askeri ve sivil idareci)
Tarkan apa (Saray görevlisi)
Tudun (vali)
Tigin (şehzade)
Subaşı (ordu komutanı)
Tamgacı (Damgacı)
Bitikci (katip)
ORDU
Eli silah tutan herkes asker sayılırdı.Genelde atlı birliklerden oluşurdu.Mete’nin kurduğu onlu sistem geçerliydi.Ordunun dizilişi bile belli bir siteme bağlı idi.Binilecek atların rengi dahi durulacak ve makama göre belli idi.Savaşlarda genelde Turan taktiği uygulanırdı.
DİN VE İNANIŞ
Türkistan’da Türkler tek tanrıya inanır, tabiat güçlerini ve ata ruhlarını kutsal sayarlardı.Bu dine Gök Tanrı, Şamanizim dini denirdi.Bu dinde Ahiret, kader,cennet,cehennem,şehitlik inancı vardı.Din adamlarına Kam, Şaman denilirdi.Cenaze merasimine Yuğ töreni denir, Mezarlara Kurgan denirdi.Ölenlerin arkasından Sagular yakılır, mezarların başına Balballar dikilirdi.Vatan için ölen şehit kabul edilirdi.Bu dinin dışında Budizm, Manihizim, Hıristiyanlık ve Museviliği de kabul etmişlerdir.
HUKUK
Yargının başı kağandı ve önemli davalara kağan başkanlık ederdi.Yargı teşkilatına Konilik denir, yargıçlara Yarganlar denirdi.Geçerli olan hukuk da Töre idi.Törenin üstüne hiç kimse çıkamazdı.Göçebelikten dolayı hapis cezası kısa süreli çadır cezası alarak uygulanırdı.Ölüm cezası vardı ve zina, vatana ihanet, savaştan kaçmalara uygulanırdı.
KÜLTÜR VE EDEBİYAT
Türkistan’da edebiyatımız sözlü edebiyattı.Baksı denilen ozanlar tarafında icra edilirdi.Alfabe olarak Göktürk ve Uygur alfabesi kullanılmıştır.Edebiyatımızın yazılı hale gelmesi Göktürk abideleriyle başlar.Sözlü edebiyatımızın örnekleri destanlardır.
Bunlar:
♦Yaradılış Destanı Altay Türklerine
♦Alper Tunga (Efrasyab) Destanı Sakalara
♦Şu-Saka Destanı
♦Oğuz Hun Destanı
♦Kurtan Türeyiş Destanı Hun ve Göktürklere
♦Ergenekon Destanı Göktürklere
♦Türeyiş Destanı Uygurlara
♦Göç Destanı Batı Uygurlara
♦Manas Destanı Kırgızlara
♦Cengizname
SOSYAL VE İKTİSADİ YAPI
Toplumda yaşayışın temeli eşitlik ve saygıya dayanırdı.Kölelik yoktu, sınıflar yoktu. Tek eşle evlilik geçerliydi.Baba erkil aile yapısı vardı.Yaşantının temelinde hayvancılıktan dolayı göçebe yaşam geçerli olup ona göre kültür gelişmişti.Tarım da yapılırdı. Ticaret de önemli idi.
Devletin gelirleri arasında:
♦Halktan alınan vergiler (Acıl alış biriş)
♦Arazi vergisi (Kalan veya Kalancı)
♦Hayvan vergisi (Kopcır)
♦Gümrük gelirleri
♦Savaş ganimetleri
♦Bağlı devletlerden alınan haraçlar.
