UYGURLAR 745-840
9 Oğuz-1 Uygur boyundan 10 Uygur diye de anılan Uygurlar Orhun Selenga Irmakları’ndan Aral Gölü’ne kadar uzanan bölgede yaşıyorlardı.Çinliler yüksek tekerlekli arabalarından dolayı Kavcı diye adlandırıyorlardı.Basmıl ve Karluklarla anlaşıp Göktürkleri yenmişler,744-745’te kendi devletlerini kurmuşlardır.Kurucuları Kutluk Bilge Kül Kagan’dır.Başkentleri önceleri Ötüken, sonraları ise Ordu Balık denilen Karabalgasun’dur.747’de Moyen Çür Kağan’ın Türkişleri ve Kırgızları itaat altına aldığını görüyoruz.751’deki Talas Savaşı ile Çinlilerin batıya ilerleyişleri ve Asya hakimiyetleri Müslüman Araplarla beraber olunup önlendi.Çinlilerin elinden zengin tarım havzasını aldılar.759 Bögü Kağan Çin’deki karışıklıklardan yaralanarak buraya seferler düzenledi.Birçok Çin şehrini eline geçirdi.Buradan etkilenerek Manihizm’i yeni din olarak kabul ettiler.Önceleri Budist olan Uygurlar bu dini Çin’den aldılar sonra onlara karşı korudular.805’te Bilge Kağan zamanında Çin’de koloniler kurarak buralarda yerleşmeye başladılar.Aynı kağan adına Karabalgasun yazıtlarını diktirmiştir.Bu kağandan sonra ülkede düzen bozuldu.Bağa kağan düzeni sağlamak için kanunlar çıkardı ise de başarılı olunamadı.840 yılında Kırgızların baskını sonucu devlet dağıldı.Bir kol Kansu’ya gitti, X yy. Kansu veya Sarı Uygurlar olarak ortaya çıktılar.Diğer kol lX yy.’da Turhan Uygurları olarak karşımıza çıkıyor.Bu iki kol da daha sonraları Cengiz’in himayesine girdi ve Moğolların Türkleşmesinde rol oynadı.
Bu devletin özelliklerine bakıldığında:
♦Yerleşik hayata geçen ilk Türk kavmidir.
♦İl İtmiş Bilge Kağan zamanında ilk Türk şehrini kurdular.
♦Bu devlet bize mimari eser bırakan ilk Türk devletidir.
♦Çinlilerle olan etkileşim sonucu kağıt ve matbaayı kullanan ilk devletimizdir.
♦14 veya 18 harfli Soğt alfabesini kullanmışlardır.
♦Gök Tanrı inancını bırakıp Asya’da başka bir din benimseyen ilk Türk kavmidir.
♦Bu dinin et yemeyi yasaklaması onların yerleşik hayata geçmelerinde etkili olmuştur.
♦Bu da savaşçı özelliklerinin kaybolması sonucunu doğurmuştur.
♦Çinlilerle dostça münasebetler kurarak İpek Yolunu canlı tutmuşlardır.
♦Siyasi alandan ziyade medeniyet alanında varlık göstermişlerdir.
♦Cengiz devletinde rol oynadılar.
♦Çin’de koloniler kurdular.
