İRAN-IRAK SAVAŞLARI
1.IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ
2.İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ
« 1973 petrol krizi ile petrol fiyatlarının yükselmesi, İran′ın petrol gelirini beklenmedik bir şekilde artırdı. ABD′ye milyarlarca dolarlık silah sipariş eden İran, Basra Körfezi üzerinde egemenlik kurmayı planlıyordu. Ülkede zamanla sosyal ve ekonomik dengesizlikler arttı. Şah karşıtı güçler halk desteği bulmaya başladı. Bu güçler arasında en önemli grup liderliğini Ayetullah Humeyni′nin yaptığı grup idi.
« Şah′a karşı muhalefetinden dolayı 1963 yılında Irak′a geçen Humeyni, 1978′de Paris′e yerleşti. Humeyni muhalefetinin ayaklanmaya dönüşmesi, Ocak 1978′de başlayan ayaklanmalarla olmuştur. Ocak 1979′da İran Şahı Pehlevi ülkeden ayrılmasıyla İran′da monarşi fiilen sona erdi. 30 Mart 1979′da yapılan halk oylaması ile İran İslam Cumhuriyeti ilan edildi.
3.SAVAŞ VE SONUÇLARI
Savaş öncesinde Irak-İran ilişkileri
İran ve Irak arasındaki ilişkiler Soğuk Savaş boyunca gergin bir durumda sürmüştür. 1976′da ABD′nin desteğini alan İran Şahı, önemli bir suyolu olan ve daha önce Irak′a bırakılan Şatt′ül Arap′ı geri almak istedi.
Humeyni iktidarı iki ülke arasındaki ilişkileri olumsuz etkiledi. Saddam Hüseyin İran′daki Şii hükümetin, Irak′taki Şii çoğunluğu kendisine karşı kışkırtmasından endişe ediyordu. Ayrıca İran′da bulunan ve Arapların yaşadığı Huzistan bölgesine özerklik verilmesini istiyordu.
İran Irak Savaşı Başlıyor
Irak-İran Savaşı, 22 Eylül 1980′de Irak uçaklarının İran′a hücum etmesiyle başladı. Ardından Irak ordusu İran topraklarına girdi. Savaşın ilk günleri Irak′ın üstünlüğü ile geçti. Ancak İran′ın direnişinin artması ile savaş karşılıklı yıpratma sürecine girdi. Tahran ve Bağdat karşılıklı bombalandı. 1981 Nisan ayından itibaren savaş yeniden alevlendi.
İki ülkenin de ekonomik gücü büyük ölçüde, en önemli ihraç ürünleri olan petrole dayanıyordu. Irak, petrol taşıyan İran gemilerine saldırılar düzenlemeye başladı. Benzer şekilde İran da, Irak petrol tesislerine saldırmaya başladı.
Sekiz yıl süren savaş 1988 Ağustos ayında yapılan ateşkes ile sonlandı. Barış ise ancak Irak′ın Kuveyt′i 1990′da işgali ve ABD ile savaşa tutuşma korkusuyla İran′dan aldığı toprakları geri vermesiyle gerçekleşti.
ABD ve Diğer Devletlerin Tutumları
ABD, İran′da Humeyni rejiminden endişe etmiştir. Yakınlaşmaya çalıştığı Irak′a çeşitli kanallardan silah yardımı yaptı ve büyük miktarda borç para sağladı. Irak′ın biyolojik ve kimyasal silahlar üretmesine yardımcı oldu.
Ayrıca ABD ve İngiltere 1986 Martında, BM′de Irak′ın İran′a karşı kimyasal ve biyolojik silahlar kullanmasını eleştiren kararlar alınmasını engelledi. Irak ordusu daha önceden SSCB′den alınan silah ve malzeme ile donatılmıştı. Savaş boyunca da silah almaya devam etti.
Savaşın en kazançlıları İsrail ile Mısır olmuştur. Zira Arap dünyasının bölünmesi ve bilhassa Irak′ın İran′la başının derde girmesi, İsrail için rahatlatıcı bir gelişme idi. Avrupa ülkeleri ise tarafsız kalmayı esas aldı. Türkiye de savaş sırasında tarafsızlık politikası izledi.
İran Irak Savaşı′nın Sonuçları
♦ Yaklaşık bir milyon insan hayatını kaybetti. Irak’ın sınırı değişmedi.
♦ Savaşan taraflar büyük bir yıkım yaşadı. Savaşın etkileri yıllarca sürdü.
♦ İki ülkenin birbirlerinin petrol tesislerine saldırılar düzenlemesi sonucu petrol üretimi düştü, petrol fiyatları arttı.
♦ Savaş boyunca aldığı borçları ödemekte zorlanan Irak, 1990 yılında Kuveyt′e saldırarak oradaki petrol kuyularını ele geçirmeye çalıştı.
♦ İran′da muhalefet tamamen tasfiye edildi ve İslam devrimi kalıcı hale geldi. Uluslararası ilişkilerde yalnızlığa sürüklenen İran kendi silah endüstrisini kurmaya çalıştı.
