Harzemşahlar 1097-1231
Aral Gölü ile Hazar Denizi arası Ceyhun Nehri’nin çevresi ve batısındaki bölgeye Harzem denir.Bu bölgede oturan Türklere de Harzem Türkleri denir. Selçuklular bu bölgeyi himayelerine aldılar ve bölgeye vali atarlarken bu bölgenin insanından seçtiler.Melikşah zamanında Anuş Tigin (Kutbettin Muhammet) 1097’de bağımsız hareket etmeye başladı.Böyle olmasına rağmen bölge yine de Selçuklulara bağlı idi.Sencer zamanında bölgeye üç sefer düzenlendi ve bölge itaat altına alındı.Harzemli Atsız Sencer’in Oğuzlarla olan mücadelesine destek verdi.Sencer ölünce Atsızı’n oğlu İl Arslan bağımsızlığını ilan etti.Oğuzlarla mücadele ederek kısa sürede Selçukluların mirası üzerine kondular.
Alaattin Tekiş (1170-1220) zamanında
♦Kıpcak Türkleri ve Karahıtaylar yenilerek Orta Asya’ya doğru ilerlendi.
♦Irak Selçukluları yıkılıp Horasan alınarak Selçuklularla sınır olundu.
Alaattin Muhammet (1200-1220) zamanında ise
♦Gurlulardan Afganistan alındı.
♦Batı Karahanlılar yıkılarak Moğollarla sınır olundu.
Bu olay bir hata oldu ve Moğolları batıya doğru harekete geçirdi.Moğolları durdurmaya çalışan bu ilk Türk devleti bunda başarılı olamadı.Alaattin’in ölümünden sonra devlet dağıldı.Celalettin Harzemşah devleti Tebriz’de tekrar toparlamaya çalıştı ve başardı.Moğollar buraya da gelince Celalettin Ahlat’a girdi.Ahlat’ı alması Alaattin Keykubat’ı harekete geçirdi.1230’da Yassıçemen Savaşı yapıldı. Savaşı kaybeden Celalettin Harzemşah Azerbaycan’a geçmek isterken yolda Kürtler tarafından öldürüldü.Böylece bu devlet son buldu.Bu devletin yıkılması Anadolu Selçuklu’yu Moğollarla karşı karşıya getirdi.
Moğul İmparatorluğu 1196-1227
Xlll. asırda Moğolistan’da Tumuçin (Cengiz) tarafından bir devlet kuruldu.Çok kısa zamanda Asya’nın tamamına Avrupa’nın doğusuna hakim olmuşlardır.Çin’e giren Cengiz Pekin’i almış Çin’i istila etmiştir.Bu devlet bir Moğol Türk devleti gibi görünse de Türk töresi doğrultusunda yönetilmiştir.Cengiz 33 deftere yazdığı yasalarını Türk töresinden almıştır.Dolayısı ile bu devlet bir Türk devletidir. Cengiz’in ölümünden sonra ülke oğulları arasında pay edildi.
İlhanlılar 1256-1336
İran’da Hülagü tarafından kuruldu.İslamiyet’i benimsedi.Anadolu’ya hakim oldu.Timur tarafından yıkıldı.
Kubilay Hanlığı 1280-1336
Çin’de Kubilay tarafından kuruldu.İslam’ı kabul etmemiştir.Zaman içinde Çin’de eridi ve Çinlileşti.
Altın Orda Devleti 1227-1502
Karadeniz’in kuzeyinde Batu Han tarafından kurulmuştur. İslamiyet’i benimsedi.Rusların güneye inmesini önledi.Timur tarafından ortadan kaldırıldı ve hanlıklara bölündü.Bunlar Sibirya Nogay Ejderhan Kazan Kırım hanlıklarıdır.Bu devletin yıkılmasından sonra Ruslar aşağıya (güneye) inmeye başlamışlardı.
Çağatay Hanlığı 1227-1369
Türkistan’da Çağatay han tarafından kuruldu.İslamiyet’i benimsedi.Timur tarafından yıkıldı.Moğol istilasının İslam ve Türk dünyasına çok büyük zararları olmuştur.Geçtikleri yerleri yakıp yıkıp yağmalamışlardı.Moğolların önünden kaçan Türkler Anadolu’ya gelmiş bu da Anadolu’da Türk nüfusunun artmasına sebep olmuştur ve Türkleştirmeyi hızlandırmıştır.Yine Moğolların önlerinden kaçan ilim adamları ve sanatçılar da Anadolu’ya gelmiş ve bu alanda da büyük ilerlemelere imkan doğmuştur.
Timur İmparatorluğu 1368 -1507
Timur Barlas adlı bir Türk kabilesine mensuptur.Türkistan halkının Moğollardan hoşnutsuzluğundan yararlanarak kısa sürede Çağatay Hanlığı’nı ortadan kaldırdı ve yaptığı Köprü Savaşı ile bağımsız oldu.İran’a doğru hareket etti İlhanlıları kaldırdı ve Osmanlı ile sınır oldu.Altınorda Devleti’ni ortadan kaldırdı buralara hakim oldu.Bu Rusların güçlenmesine neden oldu.Cihan hakimiyeti için Osmanlı ile savaştı ve bir müddet Anadolu’ya da hakim oldu.1405’te Çin’e yapacağı sefer sırasında öldü.
Ölümünden sonra devleti 100 yıl daha yaşadı.Daha sonra önce ikiye bölündü,1507’de Özbekler tarafından ortadan kaldırıldı.Timur’un torunu Babür Hindistan’da Baburşahları kurdu.Timur Devleti döneminde Türk dünyasında ilimde sanatta gelişmeler oldu.Ali Kuşcu Gıyassettin Cemşit Uluğ Bey Ali Şiir Nevai gibi ilim adamları yetişmiştir.Çağatay Türkçesini yazı dili haline getirmiştir.Türk İslam dünyası üzerindeki Moğol tehlikesini kaldırmışlardır.
Babürşahlar 1526-1858
Merkezi Agra olan bu devlet Timur’un torunu Babur tarafından Afganistan, Pakistan ve Kuzey Hindistan’da kuruldu.Baburşah hayatını anlatan Babürname’yi yazdı.Ekber Şah döneminde güçlendiler.Cihan Şah döneminde ise Taçmahal yapıldı.XVII. Yy’da İngilizlerin kontrolü altına girdiler.1858’de ise İngilizler tarafında yıkıldılar.Bu devletin yıkılması ile Gazneli Mahmut’la başlayan buradaki Türk yönetimi sona erdi.
Karakoyunlular1380-1459
Bir oğuz beyi olan Bayram hoca tarafından Erbil Nahcıvan arasında İlhanlıların yıkılması ile kurulmuşlardır.Merkezi Tebriz’dir.Erciş, Musul ve Erzurum’a hakim oldular.Timur’la mücadele sırasında Karakoyunlu Kara Yusuf kaçıp l. Beyazıt’a sığındı.Timur çekilince bir daha toparlanamadı ve Akkoyunlu Uzun Hasan tarafından ortadan kaldırıldı.
Akkoyunlular 1370-1501-2 (1402-1502)
Oğuz boylarından Bayındır Bayat Döğerler tarafında Diyarbakır çevresinde Kara Yülük Oman tarafından kuruldu.Moğolların çekilmesinden sonra Doğu Anadolu ve Batı İran’a hakim oldular.Uzun hasan zamanında Karakoyunlyulara ve Eyyübilerin Hasankeyf koluna son vererek güçlendiler.Uzun Hasan Fatih İstanbul’u alınca buna karşı Venediklilerle antlaştı Karamanoğullarını kışkırttı.1473 Osmanlı ile Otlukbeli Savaşı’nı yaptı ve kaybetti.Bu savaştan sonra bir daha toparlanamadılar ve 1501-2’lerde Şah İsmail tarafından ortadan kaldırıldılar.
