TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE HİZMET İÇİ EĞİTİMİN SORUNLARI
Hayri BOSTAN-2001
Bilginin günden güne katlanarak arttığını düşündüğümüzde bu bilgileri yakalama, bu sürate erişmek için çok çaba sarf etmemiz gerektiği aşikardır. Bu sürede erişebilmemizde yaygın eğitim rolü büyüktür.
Yaygın eğitimin bir kolu olan Hizmet İçi Eğitimin de bu alandaki rolü, herhangi bir iş alanında çalışan bireyin hizmetteki verimliliğini ve etkililiğini artırmak için iş görene gerekli bilgi beceri ve davranışları kazandırmaya yöneliktir. Her ne kadar 1993 yılında meclis araştırma komisyonunda bütün öğretmenlerin iki yılda en az dört hatta hizmet içi eğitim almaları isteniyorsa da öğretmenlere on yılda bir.
Milli Eğitim Örgütünde Hizmet İçi Eğitim görme şansı verilmekle birlikte, verilen hizmet içi eğitimlere de tatil havası verildiğini düşünürsek ne kadar amaca hizmet ettiği tartışmaya açıktır.
Bu çalışmada hizmet içi eğitimin tanımı, Türkiye’deki hizmet içi eğitim süreci, hizmet içi eğitimin planlaması ve son beş yılda daha çok hangi alanlarda hizmet içi eğitim çalışmaları düzenlenmektedir konularına genel hatlarıyla değinilecektir.
HİZMET İÇİ EĞİTİM NEDİR ?
Hizmet içi eğitim, kişilerin hizmetleri verim ve etkiliklerinin artırılması, gelişmelerinde ihtiyaç olan bilgi beceri ve tutumların zenginleştirilmesini amaç edinen kurumların genel çalışma düzenini sürekli olarak etkileyen eğitimdir(Türk dil kurumu,1988:649).
Hizmet içi eğitim; personelin, çalıştığı kuruluşun amaçlarını benimsemekte ve desteklemede daha istekli kılınması ve kuruluşun değişen koşullara uyumunu sağlayarak örgütsel etkililiğinin gerçekleştirilmesi için başvurulan, personelin hizmete yatkınlığını sağlamak, verimlilik düzeyini yükseltmek, onları daha ileriki görevlere hazırlamak görev, ve sorumluluklarını daha iyi yerini getirebilmelerini sağlamak için bilgi ve deneyimlerini artırmayı, gereksenen becerileri kazandırmayı amaçlayan eğitim etkinlikleridir.
Bu etkinlikler, hizmetle ilişkili olmak koşuluyla, kurum içinde ya dışında, işbaşında ya da iş dışında gerçekleştirilebilir. Hizmet içi eğitimin türleriyle ilgili değişiklik ölçütler kullanılır. Bu ölçütler, eğitim veren kuruluşun türü, eğitimin yapıldığı yer, eğitilenlerin hizmette bulundukları aşama, eğitilenlerin nitelikleri ve görevleridir. Aşamaya ve niteliklere göre sınıflandırma, uygulamada en yaygın olanıdır.
Türkiye’de kamu kuruluşlarının hizmet içi eğitimleri Devlet Personel Başkanlığı’nca çıkarılmış bulunan Hizmet İçi Eğitim Genel Plânına göre, kurumların kendi eğitim birimlerince yürütülmektedir. Kurumlar arası nitelikte hizmet içi eğitim veren kuruluşlar da bulunmaktadır (kys. Canman. 1998:97).
Ülkemizde kuruluşlar kendi bünyelerinde veya diğer kuruluşlarla ve üniversitelerle işbirliği yaparak hizmet içi eğitim yapmaktadırlar. Fakat ülke çapında hizmet içi eğitimi koordine edebilecek ulusal bir kurumun olmaması da bir eksiklik olarak görülmektedir (med.Öztürk.1997:43).
TÜRKİYE’DE HİZMET İÇİ EĞİTİMİN GELİŞİMİ
Ülkemizde hizmetçi 1920’lerden itibaren uygulanmakta ve 1926’da çıkartılan yasa ile birlikte yasal yatırımlara bağlanmıştır (Gediklioğlu,91:241).
Türkiye’de örgütlü hizmet için eğitime 1960 yılında başlamıştır. İlk olarak MEB “Öğretmeni işbaşında yetiştirme bürosu” olarak kurmuş, 1966 yılında müstakil müdürlüğe dönüştürülmüştür. 1975 yılında ise Daire Başkanlığı olarak teşkilattaki yerini almıştır (med.Bedük.1997:7).
1993 yılından itibaren illerdeki Milli Eğitim Müdürlükleri’ne Hizmet içi eğitim yapma yetkisi verilmiş ve bunun sonucu katılımlar üç katı artmıştır (med.Bedük.19997:7).
Resmi ve özel kesimlerde çalışanların yetiştirilmeleriyle ilgili yasaların çıkarılmış olmasına karşın, hizmet içi eğitimde, göstermelik çalışmalarla yetinilmektedir. Neredeyse ve hangi işte olursa olsun, tüm çalışmaların zamanlanmış plan ve programlara göre iş içinde uygulanması, yeni, mesleki ve teknik bilgi ve becerilerin verilmesi, hızla gelişen bilimsel, teknolojik, yönetimsel buluşmalara, toplumsal değişmelere uyumların kolaylaştırılması, çalışmaların verimleştirilmesi için; sürekli hizmet içi eğitimin gerekliliği günden güne artmaktadır. Öte yandan, işte maaş ve ücrette göndermeyi, başarıyla, verimliliğe dayandıran, ölçme ve değerlendirmede daha sağlam, nesnel ve geçerli ölçütler kullanabilmek için de hizmet içi eğitim büyük bir önem taşımaktadır.
Hizmet içi eğitim sorununun çözümü; aşırı bürokrasiden, savurganlıktan uzak, iş içinde gözetim ve denetimin yapılması, açıklama, iş yerinde kısa süreli kurs seminerler düzenleme yöntemlerinin uygulanması, kamu kesiminde, fabrika ve işliklerde var olan yasalara işlerlik kazandırılması, gerektiğinde yeni yasaların getirilmesiyle gerçekleştirilebilir. Elverir ki, yetkililer ve sorumlular kendileriyle birlikte tüm çalışanların, iş içinde sürekli bir eğitimle daha bilinçli çalışacaklarına inanmış, bireysel ve toplumsal kalkınmada en etkili yardım ve desteğin yine eğitim yoluyla yapılabileceğini yeterince benimsemiş olsunlar (Gedikoğlu.1991:264).
HİZMET İÇİ EĞİTİM KAVRAMI
Hizmet içi eğitimde yeterlilik söz konusu değildir, hayat devam ettikçe mutlaka hizmet içi eğitim devam edecektir (med.Bedük.19997:8).
Gelişmiş ülkelerde hizmet içi eğitime daha fazla önem verilmekte, mecbur tutulmakta ve özlük haklarını da önemli ölçüde etkilemektedir(med.Bedük.19997:8).
Mahallinde yapılan hizmet içi eğitim faaliyetleri, katılım sayısını artırmakla beraber. Eğitim kalitesi bakımından aynı seviyede olmamaktadır. Buna rağmen eksikleri tamamlanıp, finans, program ve öğretim elamanı yönünden desteklenmelidir.Hatta ilçeleri ve okullara kadar hizmet içi eğitimi yaymakta yarar vardır(med.Bedük.19997:8).
HİZMET İÇİ EĞİTİMİN PLANLANMASI
Hizmet içi eğitimler önceden belirlenmiş amaçlara göre planlanır. Planlamalarda ortak yön amaca ulaşmak üzere hazırlanması ve geleceğe yönelik olmasıdır (Taymaz,1992:47).
Eğitim genel anlamda dört amacı vardır. Bunlar: Bireyi Kültürleme Bireyin toplumsallaştırma , Bireyin üretmen olmasını sağlama ve bireyi bireyselleşmesini sağlama(Başaran,1988;13). Bu amaçları da birey yaşamı boyunca yenilemek ve geliştirmek durumundadır.
Toplumun gelişebilmesi için tüm üyelerini amaçlarını yetiştirmelidir. Toplumun üyeleri olan bireyleri de topluma uyma motivasyon kişiliklerini geliştirme, mesleki yeterliliklerini artırma ileri doğru gitme ve yükselme gibi çabaların gerektiği bilgi, beceri ve alışkanlıkların kandırılması için eğitim ortamları sağlanmalıdır (Taymaz.1992:1) .
Hizmet içi eğitim ; bireyin yaşam boyu ihtiyaç duyacağı , kendisini geliştirebileceği , ve eksiklerini giderebileceği bir süreçtir.
Hizmet içi eğitim ihtiyacı, bireyin yapmakta olduğu iş için gerekli olan yeterliklere sahip değilse veya gelecekte yapacağı işe hazırlamak için hissedilir ve planlama buna göre yapılır (Taymaz.1992:269).
Hizmet içi eğitim ihtiyacı tespit edildikten sonra planlaması için önce varolan durum tespiti yapılıp, ulaşılmak istenen amaçlar için izlenecek politikalar belirlenir (Taymaz.1992:47).
Eğitimde süreklilik ilkesinin gereği olan hizmet içi eğitimin önemi büyük sanayi ile artmış ve hızlanmıştır. Bu nedenle kamu hizmetlerinde, endüstride ve ekonomik alanlarda çalışanlar, hizmet süresince zaman zaman kurs ve seminerlerden geçirilmekte, bilgi ve becerileri yenileştirmektedir (Gedikoğlu.1991:241)
Hizmetçi eğitim planları genelde beş yıl ve katları, olarak, uzun süreli olarak hazırlanmakta ve uygulanmaktadır.
Ayrıca bir yılık dönemi kapsayan yıllık hizmetçi eğitim planları da yapılmaktadır. Yıllık hizmet içi eğitim planı Ocak ayından itibaren bir takvim yılı uygulanacak olan hizmet içi eğitim planlarıdır (Taymaz,1992:59).
MEB’NIN 1997-2001 ARASI HİE PLANLARINA GENEL BAKIŞ
Milli Eğitim Bakanlığının yayınlamış olduğu hizmet içi eğitim planlarını, 1992 yılından beri incelediğimizde; her yıl ortalama 400 kadar hizmet içi eğitim faaliyeti düzenlenmekte, MEB Merkez Teşkilatının değişik birimleriyle koordineli olarak yürütülmekte, faaliyetlere her yıl ortalama 150.000 personel katılmakta, ağırlıklı olarak bilgisayar, yabancı dil, kadro eksikliği bulunan branşlarda formasyon kazandırmaya yönelik, mesleki ve teknik eğitim alanında düzenlenen hizmet içi eğitim kurslarının yanı sıra; eğitim yönetimi, döner sermaye gibi alanlarda düzenlenen hizmet içi eğitim kursları da bulunmaktadır.
MEB’nın 1997-2001 yıllarında düzenlediği hizmet içi eğitim kursları
Milli Eğitim Bakanlığı 1997 yılında; 49 ilde 471 faaliyet düzenlemiştir. Bunların 283’ü kurs, 182’si seminer, 4’ü lisans programı ve 2’si de yüksek lisans programıdır. Bu faaliyetleri MEB Merkez Teşkilatı, Hizmet İçi Eğitim Dairesi(136), Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü(39), Bilgisayar Eğitimi ve Hizmetleri Genel Müdürlüğü(37), Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü(35), Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü(24) başta olmak üzere, diğer birimlerle koordineli olarak yürütmektedirler. Faaliyetlere 150.000 personelin katılması planlanmış ve 2.370.030.465.000.TL tahmini maliyet bedeli belirtilmiştir. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin alanlara göre dağılımının ilk beşi de şunlardır; Bilgisayar(62), Eğitim Yönetimi(56), İngilizce(23), Almanca(21) ve Döner Sermaye(21).
1998 yılında; 53 ilde 455 faaliyet düzenlenmiştir. Bunların 264’ü kurs, 186’sı seminer, 5 tanesi de lisans ve yüksek lisans programlarıdır. Bu faaliyetleri MEB Merkez Teşkilatı, Hizmet İçi Eğitim Dairesi(89), Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü(49), Bilgisayar Eğitimi ve Hizmetleri Genel Müdürlüğü(46), Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü(38), Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü(25) başta olmak üzere, diğer birimlerle koordineli olarak yürütmektedirler. Faaliyetlere 150.000 personelin katılması planlanmış ve 5.164.393.000.000.TL tahmini maliyet bedeli belirtilmiştir. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin alanlara göre dağılımının ilk beşi de şunlardır; Bilgisayar(80), Eğitim Yönetimi(46), Eğitim Programlarını Geliştirme ve Tanıtım(29), Hazır Giyim(23), İngilizce(23).
Milli Eğitim Bakanlığı 1999 yılında; 380 faaliyet düzenlemiştir. Bunların 182’si kurs, 189’u seminer, 4’ü projeli eğitim faaliyeti, 3’ü lisans tamamlama programı ve 1’si de yüksek lisans programıdır. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin alanlara göre dağılımının ilk altısı da şunlardır; Bilgisayar(61), Yabancı Dil(42), Ders Programlarını Tanıma ve Değerlendirme(16), Öğretim metotları(12), Ölçme ve Değerlendirme(11), Burs ve Yurt Hizmetleri(11).
Milli Eğitim Bakanlığı 2000 yılında; 404 faaliyet düzenlemiştir. Bunların 223’ü kurs, 175’i seminer, 3’ü projeli eğitim faaliyeti, 1’i konferans, 1’i lisans tamamlama programı ve 1’si de yüksek lisans programıdır. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin alanlara göre dağılımının ilk beşi de şunlardır; Bilgisayar ve İnternet Uygulama(62), Yabancı Dil(46), İletişim ve Kalite Geliştirme(19), Atölye Labaratuvar Organizasyonu(17), Program Geliştirme ve Değerlendirme(16).
Milli Eğitim Bakanlığı 2001 yılında; 400 faaliyet düzenlemiştir. Bunların 184’ü kurs, 213’ü seminer, 1’i konferans, 1’i lisans tamamlama programı ve 1’si de yüksek lisans programıdır. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin alanlara göre dağılımının ilk beşi de şunlardır; Bilgisayar(45), Eğitimde Kalite Geliştirme(36), Program Geliştirme, Değerlendirme ve Tanıtım(35), Yabancı Dil(25), Özel Eğitim(16).
SONUÇ
Son on yılın hizmet içi Eğitim planları incelendiğinde daha çok mesleğe ve bronş öğretmenliğinde açığı gidermek için formasyon kazandırmaya yönelik Hizmet İçi Eğitim kursları düzenlendiği görülmektedir. Son beş yılda ise Bilgisayar ve Yabancı Dil en çok hizmet içi eğitim faaliyeti düzenlenen alanlardır.
Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin yetersizliği bir yana, bu faaliyetlere daha çok tatil amaçlı bakılmasını, her ne kadar eleştiriyor isek de, günümüzün ekonomik koşullarını dikkate alacak olursak, hizmet içi eğitim faaliyetlerine bu bakış açısının doğal bir sonuç olduğu ortadadır.
KISALTMALAR .
eğt.kal.gel. : eğitimde kalite geliştirme
ybn.dil : yabancı dil
eğt.yön. : eğitim yönetimi
dnr.ser. : döner sermaye
hzr.giy. : hazır giyim
eğt.prğ.gel.ve tan. : eğitim programlarını geliştirme ve tanıtım
atly.lab.org. : atölye labaratuvar organizasyonu
trf.ve çev. : trafik ve çevre bilgisi
KAYNAKLAR :
1.Bozkurt,Ö-Ergun,T-Sezen,S(1998). Kamu Yönetimi Sözlüğü. Ankara: Todaie Yay.
2.Başaran, İ.Ethem(1988). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Sevinç Matbaası
3.Gediklioğlu,Şevket(1991). Türkiye’de Yaygın Eğitimden Çağdaş Halk Eğitimine Geçiş. Ankara: Gül Yayınevi
4.Milli Eğitim Yayınları(1997)-Eğitim.Sanat.Kültür.133.Sayı.Ankara: M.E.Y.
5.Milli Eğitim Yayınları(1998)-Eğitim.Sanat.Kültür.140.Sayı.Ankara: M.E.Y.
6.Milli Eğitim Yayınları(2000)-Eğitim.Sanat.Kültür.145.Sayı.Ankara: M.E.Y.
7.Milli Eğitim Yayınları(2000)-Eğitim.Sanat.Kültür.146.Sayı.Ankara: M.E.Y.
8.Milli Eğitim Yayınları(2000)-Eğitim.Sanat.Kültür.147.Sayı.Ankara: M.E.Y.
9.Taymaz,A.Haydar(1992).Hizmet İçi Eğitim. Ankara: Pegem
10.Türk Dil Kurumu(1988). Türkçe Sözlük. Ankara:
http://www.hayribostan.com.tr/
01.01.2015
