HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 MART 1924)
Saltanat kaldırıldıktan sonra kanun gereği halifelik Osmanlı soyundan Abdülmecit Efendi’ye verildi.
Ondan
♦Saltanat iddiasında bulunmaması,
♦TBMM’nin yaptıklarının desteklemesini istendi.
♦Saltanat kaldırıldığı gün halifelik makamı da kaldırılabilirdi ama henüz uygun şartlar oluşmamıştı.
Daha sonra
♦Cumhuriyet’in ilanı ile devlet başkanı belli oldu ve halifenin durumu tartışılmaya başlandı.
♦Halifenin ve bazı kişilerin halifelik makamını meclisin üzerinde görmeleri,
♦Devletin iki başkanlı ve iki başlı bir görünüm arz etmesi,
♦Saltanat yanlılarının durumu fırsat bilip halifeyi kışkırtması,
♦Halifenin kendisini sultan gibi görmesi ve öyle davranması,
♦Halifenin kendisini dünya Müslümanlarının lideri olarak görmesi,
♦Saltanat yanlılarının sığınabilecekleri bir makam olması,
♦Yeni Türk Devleti’nin laikliği ve çağdaşlığı hedeflemesi.
Mustafa Kemal bu sebepleri de göz önüne alarak İzmir’deki askeri tatbikatta subayların da görüşünü aldıktan sonra Ankara’ya döndü ve 3 Mart 1924 tarihinde çok büyük inkılaplar yaptı.
Bunlar
HALİFELİK KALDIRILDI
♦Laik düzene geçişin en büyük adımı atıldı.
♦Rejim tartışmalarının sebeplerinden biri daha ortadan kalktı.
♦Rejim karşıtlarının sığınacak yerleri kalmadı.
♦Yapılacak yeniliklerin önündeki bir engel daha kalktı.
♦Halifelik kavgaları sona erdi.
♦Ulusal egemenliğin önündeki bir engel daha kalktı.
♦Osmanlı hanedanı sınır dışı edildi.
♦Ümmetçilik anlayışı sona erdi.
♦Türkiye Cumhuriyeti’nin karakteri tam olarak ortaya çıkmaya başladı.
♦Avrupalı devletlerin bu makamı tehdit olarak görmeleri sona erdi.
ŞERRİYE VE EVKAF VEKALETİ’NİN KALDIRILMASI
Din İşleri ve Vakıflar Bakanlığı kaldırıldı.Bunun yerine Diyanet İşleri ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu.Böylece din siyaset dışı bırakıldı.
ERKANI HARBİYE REİSLİĞİ KALDIRILDI
Harp Bakanlığı kaldırılarak Genelkurmay Başkanlığı kuruldu.Böylece ordu siyaset dışı bırakıldı.
TEVHİD-İ TETRİSAT KANUNU
Eğitim öğretim birleştirilerek Maarif Bakanlığı’na bağlandı.Böylece eğitimin laikleşmesi yolunda büyük bir adım atıldı.
1924 ANAYASASI
1921 Anayasası olağanüstü bir ortamda hazırlanmıştı.Bundan dolayı da bir sürü eksiği vardı.1921 yılından sonra çok büyük değişiklikler oldu.Saltanat kaldırıldı, Cumhuriyet ilan edildi, Halifelik kaldırıldı vs.Bunların belirtilmesi için yeni bir anayasaya ihtiyaç vardı.Sonuçta bir komisyon kurularak 105 maddelik yeni anayasa hazırlandı ve meclis bunu 20 Nisan 1924’te kabul etti.Bu anayasanın bazı maddeleri şunlardı.
♦Devletin dili, dini, şekli, başkenti bu anayasada belirtildi.
♦Millet egemenliği, tek meclis, meclis üstünlüğü ve kuvvetler birliğinden bahsedildi.
♦Cumhur Başkanı’nı meclis seçer, bir kişi üst üste seçilebilir.
♦Seçme hakkı erkeklere aittir ve bir milletvekilinin 40 bin kişinin oyunu alması gerekirdi.
♦Yargı bağımsız mahkemelere verildi.(Şeyh Sait Ayaklanması ile İstiklal Mahkemeleri bir daha kurulunca yargı tekrar meclise taşındı.)
♦Danıştay kuruldu.
♦Eğitim, sağlık, haberleşme, seyahat vb. konular anayasanın güvencesine alındı.
♦Seçimler iki dereceli oldu.
Bu anayasa ile 1960 yılına kadar gidildi.Bu süre içerisinde bu anayasada büyük değişiklikler yapıldı.1927’de yargı yetkisi bağımsız mahkemelere verilmiştir.1928’de devletin dini İslam’dır maddesi çıkarıldı.1937’de laiklikle birlikte diğer ilkeler anayasaya alındı.1930 – 1934’te kadına seçme ve seçilme hakkı tanındı.1931’de seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarıldı ve seçimlerin 4 yılda bir yapılması kararlaştırıdı.Kuvvetler birliği, görevler ayrılığı sistemi benimsemiştir.Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ve parlementer hükümet sistemi arasında süreç demektir.Çoğunlukçu (oy çokluğu) demokrasi anlayışını benimsemiştir.Çoğunluğun egemen olduğu sistemdir.Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir maddesinin değiştirilmesi yasaklanmıştır.1946’dan itibaren çok partili siyasi hayata (çoğulculuk) geçilmiş tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
1961 ANAYASASI
1960 yılında ordu yönetime el koydu.Ülke bir zaman ordu tarafından idare edildi.Başbakan Menderes ve arkadaşları yargılandı ve suçlu görülerek asıldı.Bu yönetim yeni bir anayasa hazırladı.
Bu anayasada
♦Cumhuriyet senatosu kuruldu.
♦Kabine sisteminden parlamenter sisteme geçildi.
♦Yürütme cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruluna verildi.
♦Yasama TBMM’ye verildi.
♦Yargı bağımsız mahkemelere verildi.
♦Bu anayasa ile güçler ayrılığı getirildi.
♦Anayasa mahkemesi kuruldu.
♦Nispi temsil sistemi getirildi.
♦Devletin dili, başkenti, şekli, bayrağı anayasanın güvencesine alındı.
♦Bu anayasa halk oyuyla kabul edildi.
♦Kurucu meclis tarafından yapılan anayasadır.
♦Sivil kanat halk tarafından seçilmiştir.
♦Yasama meclisle senato arasından paylaşılmıştır.
♦Temel hak ve özgürlükler en ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
♦Çoğulculuk (iktidarın dışındaki gruplara siyasal alana katılma hakkı verilmesi, iktidarın yetkilerinin sınırlandırılması.) ilkesi benimsenmiştir.
♦İlk kez siyasi partilerle ilgili hükümler getirilmiştir.
♦Sosyal devlet, hukuk devleti, demokratik devlet, insan haklarına dayalı devlet ilk kez bu anayasada yer almıştır.
♦Cumhurbaşkanlığı süresi 7 yıla çıkartılmıştır.
♦Anayasanın üstünlüğü kabul edilmiştir.
♦Hakimler Yüksek Kurulu kurulmuştur.
♦Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi kabul edilmiştir.
♦1971 ve 1973 yıllarında bazı değişiklikler yapılmıştır.
Bunlar :
♦Memurların sendika kurma hakları ellerinden alınmıştır.
♦TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır.
♦Üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır.
♦Askeri Yüksek İdari Mahkemesi ile Devlet Güvenlik Mahkemesi kurularak yargı denetimini sınırlama getirilmiştir.
♦Bakanlar Kurulu’na Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilerek yürütme güçlendirilmiştir.
1982 ANAYASASI
1980 yılında artan anarşi olaylarından dolayı ordu tekrar yönetime el koydu.1982’de yeni bir anayasa hazırlandı.
Buna göre
♦Cumhuriyet Senatosu kaldırıldı.
♦Seçimler 5 yılda bir yapılır kararı alındı.
♦Bu anayasa da halk oyuyla kabul edildi.
Kazuistik bir anayasadır.En sert anayasamızdır.Yürütme organı güçlendirilmiştir.Siyasi kararlar almadaki zorlukları giderici hükümler getirilmiştir.Cumhurbaşkanının TBMM seçimlerini yenileme yetkisi vardır.Siyasi parti grupları en az 20 vekilden oluşur.Oy kullanma yasal zorunluluk haline getirilmiştir.1961 anayasasındaki çoğulcu (çoğunluğun mutlak hakimiyetini reddeden azınlıktakinin siyasal ve kültürel hakkını kabul eden) demokrasi anlayışı yerini 1982 anayasasında çoğunlukçu (çoğunluğun dediği olur) demokrasiye bırakmıştır.
