TANZİMAT FERMANI 1839
1839’da Osmanlı bu fermanı ilan ettiği zaman Abdülmecit padişah, Mustafa Reşit Paşa 
sadrazamdı.Bu fermanın fikir babası II.Mahmut’tur.Gülhane parkında okunduğundan bir adı da Gülhane Hattı Hümayyunu’dur.
Bu fermanın ilan ediliş sebeplerine bakıldığında
♦Balkanlardaki isyanları önlemek
♦Osmanlıyı dağılıp parçalanmaktan kurtarmak
♦Avrupa’ya yakın bir siyaset izlemek
♦Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemek
Ayrıca
♦Mısır ve boğazlar meselesinde Londra’da Avrupa’nın desteğini almak.
Fermanda
♦Halkın canı ve malı vs devletin güvencesine alındı.
♦Vergiler gelirlere göre alınacak
♦Askerlik işleri yeniden düzenlenecek
♦Mahkemeler açık olacak
♦Hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak
♦Müsadere usulü kalkacak
♦Herkes malının sahibi olacak
♦Rüşvet ve iltimas kalkacak
♦Kanun önünde herkes eşit sayılacak
♦Bu fermanın yayınlanmasından sonra 1876 yılına kadar geçen zamana Tanzimat Dönemi denir.Bu dönemde her alanda değişiklik olmuştur.
Bunlar
♦Ticaret ve asliye mahkemeleri kuruldu.
♦Yabancı yargıçlara görev verildi.
♦Ülke vilayet, liva, kaza, nahiye, köy şeklinde idari birimlere ayrıldı.
♦Eğitim işleri bir düzene kondu.
♦Azınlıkların okul açmaları daha da kolaylaştı.
♦Bazı illerde sadece Müslümanların seçildiği il meclisleri açıldı.
Bu ferman
♦Halkın iradesi ile değil padişahın iradesi ile çıkmıştır.
♦Padişah kendi yetkilerini kendisi sınırlandırdı.
♦Kanun kuvveti üstülüğü anlayışı doğmaya başladı.
♦Müslümanlardan çok gayrimüslimlerin işine yaradı.
♦Müslümanların tepkisini aldı.
♦Osmanlı anayasasının bir anlamda başlangıcı sayılır.
♦Avrupa’nın Mısır meselesinde desteği alındı.
♦Mülkiyet hakkı garanti altına alındı.
♦Askerlik vatan hizmetine dönüştü.
♦Bu dönemde Batı’ya öğrenci gönderildi.
♦Batı’yı daha iyi anlayan aydınlar yetişti.
♦Batılılaşma hareketleri yoğunlaştı.
♦Avrupa tarzında hukuk kuralları geçerli olmaya başladı.
♦Osmanlı halkı kanun önünde eşit sayıldı.
♦Verilen bu tavizden sonra Avrupa daha çok iç işlerimize karışmaya başladı.
ISLAHAT FERMANI 181856
1853-1856 Kırım Savaşı’ndan sonra Paris’te toplanacak konferanstan önce Osmanlı bir ferman daha ilan etti.
Sultan Abdülmecit bu fermanla şunları hedefledi.
Azınlık isyanlarını önlemek
Osmanlıyı dağılıp parçalanmaktan kurtarmak
Avrupa’ya yakın bir siyaset izlemek
Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemek
Bu genel sebeplerin yanında ayrıca
Paris Barış Konferansı’nda Avrupalıların azınlıklar için isteyebilecekleri hakları önceden bir kısım haklar vererek önlemek
Rusya’ya karşı Paris’te Avrupa’nın desteğini almak
Tanzimat’ta gayrimüslimlerin itiraz ettikleri noktaları ortadan kaldırmak
İlan edilen fermanla
♦Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanındı
♦Azınlıklar kilise okul vb. yerler yapıp onarabilecekler
♦Gayrimüslimleri küçük düşürücü söz ve davranışlardan kaçınılacak
♦Vergiler gelirlere göre alınacak
♦Gayrimüslimlerden devlet memuru olabilecek
♦Herkes kendi dinine göre yemin edecek
♦Hapishaneler ıslah edilecek
♦Azınlık dillerine kanunlarda yer verilecek, dileyen mahkemede tercüman bulundurabilecek
♦Tarım ve ticaret yeniden düzenlenecek
♦Herkes banka ve şirket kurma hakkına sahip olacak
♦Askerlik yapmak istemeyen gayrimüslimler bir defaya mahsus bedel ödeyecek
♦Yabancılar vergisini vermek şartıyla Osmanlıdan toprak sahibi olabilecekler
♦Gayrimüslimler de il meclislerine seçilebilecek
Böylece
♦Bu fermanla Rusya’ya karşı Avrupa’nın desteği alındı.
♦Gayrimüslimlerin Tanzimat’ta itiraz ettikleri bazı noktalar ortadan kaldırıldı.
♦Gayrimüslimlere yeni haklar tanındı.
♦Bu ferman Paris Barışı antlaşma metnine ilave edilmiş ve Avrupalıların iç işlerimize karışmalarını hukuki hale getirmiştir.
Bu iki fermanın ortak özelliklerine bakılırsa
♦Osmanlı halkının kaynaştırılması hedeflenmiştir.
♦Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemeyi hedeflemiştir.
♦Her ikisi de gayrimüslimlere haklar vermiştir.
♦Her ikisinde de Avrupa’nın desteği alınmaya çalışılmıştır.
♦Her ikisinden sonra da Avrupa daha çok iç işlerimize karışmıştır.
I, MEŞRUTİYET 1876
Tanzimat Döneminde Avrupa’ya öğrenciler gönderilmişti.Bu öğrenciler görmüş, tanımış ve bunlardan etkilenerek Osmanlının kurtuluşunu Meşrutiyette görmüştür.Kırım Savaşı’ndan sonra Avrupa Rusya’nın Osmanlı üzerindeki emellerine set çekmişti.Fakat 1870’te Almanya’nın birliğini tamamlayıp İngiltere’ye rakip olması, İngiltere’nin Osmanlıyı desteklemekten vazgeçmesine neden oldu.İngiltere, Almanya ile Rusya’nın kendisine karşı birlik olması endişesiyle Rusya’yı Osmanlıya karşı emellerinde serbest bıraktı.Rusya bütün Balkan Devletleri’ni Panslavizm politikası ile kışkırttı.Girit dâhil her yerde isyan çıktı.Bu durum Avrupa’yı da endişelendirdi.Meseleyi çözmek için konferanslar düzenlediler ama Osmanlı buralarda alınan karaları kabul etmedi.Sonuçta İstanbul’da Tersane –İstanbul Konferansı’nı toplamaya karar verdiler. Osmanlı ise eğer buranın halkının yönetime ortak ederse yani meşrutiyeti ilan ederse isyanların biteceğine inanıyordu.Meşrutiyetin ilanına Sultan Abdülaziz yanaşmıyordu.Mithat Paşa, Namık Kemal, Serasker Hüseyin Avni Paşa Abdülaziz’i tahtan indirip bu sorunu çözdüler.V.Murat’ı padişah yaptılar ama o da dengesiz çıkınca ll.Abdülhamit’le meşrutiyeti ilan etme şartıyla anlaşarak onu padişah yapıtlar.Tam Tersane Konferansı toplandığı gün 23 Aralık 1876’da meşrutiyet ilan edildi.
O halde bu olayın sebeplerine bakıldığında
♦Azınlık isyanlarını önlemek
♦Osmanlıyı dağılıp parçalanmaktan korumak
♦Avrupa’ya yakın bir siyaset izlemek
♦Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemek
Ayrıca
♦Jön Türklerin Balkanlardaki isyanların çözümünü meşrutiyette görmeleri
♦Jön Türklerin Osmanlının çöküşünün bitmesini meşrutiyette görmeleri
♦İstanbul-Tersane Konferansı’nı engellenmek istenmesi
sebepleri de unutulmamalıdır.
Mithat Paşa bir komisyon kurdu ve Belçika ve Prusya anayasalarından yararlanarak 119 maddelik Kanun-i Esasi hazırlandı.
Meşrutiyetle
♦Din, kişi, basın, öğrenim, öğretim, mülkiyet özgürlüğü, konut dokunulmazlığı, yasal eşitlik, dilekçe hakkı vb. haklar anayasanın garantisine alındı.
♦Yürütme organın başı padişah olmak kaydı ile heyeti vekiliye kuruldu.
♦Yasama için halkın seçtiği mebusan meclisi bunun yanında padişahın seçtiği ayan meclisi görev yapacak
♦Kanun teklifinde sadece hükümet bulunabilecek
♦Hükümet meclise değil padişaha sorumlu olacak
♦Padişahın kanunları veto yetkisi olacak
♦Kanunlar şeriata aykırı olmayacak
♦Padişahın meclisi açma kapama yetkisi olacak
♦Polis soruşturmasından sonra padişahın sürgün yetkisi devam edecek
Böylece
♦Bu tarihimizin ilk anayasası oldu.
♦Halk ilk defa padişahla yönetime ortak oldu.
♦Halk ilk defa seçme seçilme ve temsil hakkını kullandı.
♦Her şeyin üstünde kanun (hukuk) anlayışı geldi.
♦Bu anayasa 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi bahane edilerek askıya alındı.
l. MEŞRUTİYET ÖNCESİ VE SONRASI FİKİR AKIMLARI
Osmanlı Devleti’nde devletin meseleleri aydın kesim tarafında da tartışılmıştır.
II.Abdülhamit’in anayasayı askıya alması bu tartışmaları yoğunlaştırmıştır.Çok çeşitli fikir akımları ve çareler düşünülmüştür.Bunlar
OSMANLICILIK
Bu fikri Genç Osmanlılar (Jön Türkler) savunmuştur.Herkese eşit haklar tanınarak herkes Osmanlı vatandaşı şuuruna eriştirilecek.Bu fikrin uygulanabilmesi için meşrutiyet rejiminin olması şarttır.Balkan Savaşları’nda bu fikir iflas etmiştir.
İSLANCILIK
Bu fikri Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim Paşa gibi kişiler savunmuştur.Ümmetçilik de denen bu fikir İslam birliğini savunmuştur.Abdülhamit bunu gerçekleştirmek için çaba sarf etmiştir.Osmanlıcılık ve Milliyetçilik bu fikrin önünü kesmiştir.Bu fikir I.Dünya Savaşı sırasında iflas etmiştir.
BATICILIK
Bu fikir kaynağını ıslahat hareketlerinden alır.Batılılaşmayı savunanlar iki gruptur.Bunlardan birincisi batıyı olduğu gibi benimseyelim diyenlerdir.İkincisi ise sadece fennini alalım diyenlerdir.Abdullah Cevdet, Süleyman Nafiz, Celal Nuri bunu savunanlardır.I.Meşrutiyet’e kadar Osmanlı padişahlarını da Batılılaşmanın başında görüyoruz.I.Meşrutiyet’le birlikte bu fikrin bayraktarlığını Jön Türkler yapmaya başladı.Bu fikrin sağladığı tecrübeler Türk İnkılâbında kullanılmıştır.
TÜRKÇÜLÜK
Bu fikir akımı II.Abdülhamit zamanında Türk dili, Türk edebiyatı ve tarihi şeklinde bir ilim akımı olarak doğmuştur.Fakat daha sonra Avrupa’nın Türkleri hakir görmesi Rusların savaşlarda Türklere karşı tutumu bu ilmi akımı bir milliyetçilik şekline dönüştürdü.
Ziya Gökalp, M. Emin Yurdakul, Ömer Seyfettin bu fikrin baş temsilcileridir.II.Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki bu fikrin başı çekenleri oldu.İttihatçılar bu fikri biraz daha geniş düşünerek Turancılığa dönüştürdüler.Fakat I.Dünya Savaşı’nda yenilip Anadolu tehlikeye girince tekrar Türk milliyetçiliğine dönüldü.Misak-ı Milli sınırları çizilirken Türk milliyetçiliği kullanıldı.Türk milliyetçiliği Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ideolojisi oldu.Bu fikir akımları başarısız olmuştur.
Bunun sebebi:
♦Halka inememesi ve halkın desteğini alamaması
♦Birbirlerine karşı ortaya çıkmaları
♦Dış etkenler ve baskılar
♦İç karışıklıklar
♦Bağımsızlık hareketleri
II. MEŞRUTİYET 1908
I.Meşrutiyet askıya alınınca Genç Osmanlılar meşrutiyetin tekrar yürürlüğe girmesi için çalışmaya başladılar.İttihad-ı Osmaniye adlı bir cemiyet kurdular.Bu cemiyet hem İstanbul hem de Avrupa’dakişubelerinde faaliyete başladı.Abdülhamit üzerlerine gidince Makedonya’ya çekildiler.Burada rahat çalışabilirlerdi.Çünkü Osmanlı Avrupa’nın baskısından dolayı buraya fazla müdahale edemiyordu.Avrupa sözde buradaki azınlıkların haklarını koruyordu.Bu durum ittihatçıların işine yaradı.Cemiyet burada Mustafa Kemal’in kurduğu vatan ve hürriyet cemiyeti ile birleşti ve İttihat ve Terakki adını aldı.Genelde askerlerin kurduğu bu cemiyetin merkezi Selanik’ti.Bu cemiyet bütün faaliyetlerini meşrutiyeti bir daha ilan için yaptı.1908 doğru Makedonya meselesi Balkanlarda yeni bir bunalım daha yarattı.Rusya ve İngiltere Reval denilen yerde bu konuyu görüştüler.Osmanlıdan meselenin çözümü için burada ıslahat istediler.Bu Makedonya’nın elden çıkması demekti.Bu durum ittihatçıları telaşlandırdı, çünkü Balkanların elden çıkacağına düşündüler.Derken Kolağası Niyazi Rense de dağa çıktı, sonra Enver Paşa isyan etti.
Her ikisi de Meşrutiyet ilan edilmeden isyanlarını bitirmeyeceklerini açıkladılar.II.Abdülhamit durumun ciddiyetini anladı ve anayasayı tekrar yürürlüğe koydu.
Dolayısıyla II.Meşrutiyet’in ilan edilme sebeplerine bakıldığında:
♦Azınlık isyanlarını önlemek
♦Osmanlıyı dağılıp parçalanmaktan korumak
♦Avrupa’ya yakın bir siyaset izlemek
♦Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemek
Ayrıca
♦İttihatçıların Makedonya meselesinin meşrutiyetle çözüleceğine inanmaları
♦II.Abdülhamit’in daha fazla kargaşa çıkmadan olayı halletmek istemesi
İttihat ve Terakki amacına ulaşmıştı.Fakat meşrutiyetin ilanından sonra ne yapılacağı konusunda hazırlıksızdılar.Çünkü ittihatçılar bütün planlarını meşrutiyetin ilanı için yapmışlar bundan sonrası için bir plan hazırlamamışlardı.Seçimlerde büyük çoğunluk bu cemiyet üyelerinden seçildi ama onlar hükümete girmeyerek hükümeti dışarıdan desteklediler.Bu karışıklıklardan bazıları yaralandı
Şöyle ki
♦Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
♦Avusturya Macaristan İmparatorluğu yönetiminde olan Bosna Hersek’e el koyduğunu açıkladı.
♦Girit Meclisi bir karar alarak Yunanistan’a bağlandığını açıkladı.
Bu olaylar da içte karışıklıklara sebep oldu.Meşrutiyete karşı olanlar bunları bahane ederek harekete geçtiler.Avrupalı devletlerin elçilerinin de kışkırtması ile 13 Nisan 1909’da İstanbul2da avcı taburları isyan etti.Avrupalılar ittihadın izlediği milli politikadan rahatsız olmuşlardı ve şimdi gereğini yapıyorlardı.İsyancılar biz meşrutiyet istemiyoruz diye bağırmaya başladılar ve gördükleri ittihatçılara saldırdılar.Meclis başkanı, sadrazam istifa etti.Abdülhamit kardeş kanı dökülmesin diye isyanın üzerine gitmedi.Dinin de istismar edildiği bu isyan Osmanlıda rejimi değiştirmeye yönelik ilk isyan oldu.İsyan İstanbul’da bastırılamayınca Selanik’ten bir ordu hazırlanarak yola çıkarıldı.Mahmut Şevket Paşa’nın komutanlığını yaptığı bu ordunun harekât yüzbaşısı Mustafa Kemal’dir. Bu orduya Harekât Ordusu denildi.İsyanı bu ordu bastırdı.Ayan ve mebusan meclisi bu olayda Abdülhamit’i kabahatli görerek aldıkları kararla tahtan indirdi.Yerine V.Reşat padişah yapıldı.Kanun-i Esasi’de de bazı değişiklikler yapıldı.
Bunlar:
♦Hükümet padişaha değil meclise sorumlu olacak.
♦Savaş ve barış kararı yetkisi mecliste olacak.
♦Padişahın sürgün meclisi açma kapama yetkisi sınırlandırılacak.
Böylece
♦31 Mart vakasıyla Abdülhamit tahtan indirildi istibdat yönetimi son buldu.
♦Bulgaristan, Bosna Hersek, Girit elimizden çıktı.
♦Anayasa biraz daha demokratikleştirildi.
♦Bu dönemde Türkçülük ön plana çıktı.
